ความเสื่อมโทรมของใบหน้า เป็นสิ่งที่ทุกคนไม่อยากให้เกิดขึ้น แต่ไม่มีใครที่จะหลีกเลี่ยงปัญหานี้ได้ ช่วงอายุที่เริ่มเกิดปัญหาความเสื่อมนี้ อาจเร็วช้าแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับเพศ เชื้อชาติ พันธุกรรม และ การใช้ชีวิต(life style)ของแต่ละบุคคล โดยปัจจัยที่ส่งผลกระทบกับใบหน้าของเรานั้น มีทั้งปัจจัยจากภายนอก และ จากภายในร่างกาย

ซึ่งปัจจัยจากภายนอกนั้น เกี่ยวข้องกับการโดนแสงแดด การมีกิจกรรมกลางแจ้ง การอาศัยอยู่ในสถานที่ที่มีมลภาวะเป็นพิษ รวมถึงเรื่องประเภทของอาหารที่รับประทาน การออกกำลังกาย การนอนหลับพักผ่อน และ การดื่มสุรา หรือ สูบบุหรี่^1,4

ส่วนปัจจัยจากภายในร่างกาย เป็นสิ่งที่ควบคุมไม่ได้ เพราะขึ้นอยู่กับพันธุกรรม เชื้อชาติ และโครงสร้างกายวิภาคของแต่ละบุคคล เช่น ผู้ชาย มีผิวหนังที่หนาและมันกว่าผู้หญิง คนอ้วนจะมีชั้นไขมันที่ใบหน้ามากกว่าคนผอม โครงสร้างของกระโหลกศีรษะและลักษณะของผิวหนังที่แตกต่างกันในคนผิวสีคล้ำ (เช่นคน African) คนลาตินอเมริกา (Latin American) คนผิวขาว (Caucasian) และคนเอเชีย (Asian)^1,3

นอกจากนี้คนที่ชอบแสดงอารมณ์ทางสีหน้าบ่อยๆ (facial expression) เช่น ขี้หงุดหงิด โมโหง่าย ก็มักจะขมวดคิ้วบ่อยๆโดยไม่รู้ตัว ส่งผลให้เกิดริ้วรอยบริเวณหัวคิ้วได้ง่ายชึ้น เช่นเดียวกับคนที่ชอบเลิกหน้าผากบ่อยๆ ก็จะมีริ้วรอยบริเวณหน้าผาก และสุดท้ายคือรอยหางตา หรือ ที่เราคุ้นเคยว่า ตีนกา ก็เกิดขึ้นเวลาที่ยิ้มมากๆ

ความเสื่อมตามธรรมชาติของใบหน้าเกิดขึ้นใน 4 บริเวณ ดังนี้

1. กระดูกบางลง และยุบตัวลงตามอายุที่เพิ่มขึ้น เช่น กระดูกโหนกแก้ม กระดูกเบ้าตา กระดูกแนวขากรรไกร และ คาง ส่งผลให้โครงสร้างที่ทำหน้าที่เป็นตัวค้ำยัน เกิดการทรุดตัวลง²
2. ส่วนของชั้นไขมัน เมื่ออายุเพิ่มขึ้น ปริมาณไขมันในส่วนของใบหน้าก็น้อยลงเช่นกัน ตำแหน่งที่เห็นได้ชัด เช่น บริเวณขมับ ลูกแก้ม และแก้มด้านข้าง ซึ่งจะสังเกตได้ชัดในคนที่ผอม จะเห็นขมับตอบ ลูกแก้มทรุดลงจนเกิดร่องใต้ตา และ แก้มด้านข้างตอบลง ส่งผลให้ภาพรวมดูไม่สดใส รวมถึงดูมีอายุมากกว่าความเป็นจริง⁵
3. การทำงานของกล้ามเนื้อของใบหน้า ซึ่งเกิดขึ้นตลอดเวลาในระหว่างที่เราพูดคุย รับประทานอาหาร ยิ้มหัวเราะ ร้องไห้เสียใจ หรือ มีความรู้สึกโกรธ ยิ่งมีการใช้งานกล้ามเนื้อส่วนแสดงอารมณ์สีหน้าบ่อยๆ ส่งผลให้เกิดแรงกระทำต่อผิวหนังบริเวณนั้นถูกหดตัวคลายตัวมากๆจนนำไปสู่ริ้วรอยพับย่นของผิวหนัง เช่น รอยย่นหน้าผาก ระหว่างคิ้ว และหางตา⁶
4. ผิวหนัง เมื่อเกิดความเสื่อมจะเริ่มเห็นได้จาก ผิวหนังหยาบแห้งกร้านมากขึ้น ผิวบางลงขาดความชุ่มชื้น ความยืดหยุ่นน้อยลงจากคอลลาเจนที่สร้างลดลง นำไปสู่ริ้วรอยบนผิวหนังได้ง่ายขึ้น ปัญหาส่วนของผิวหนังจะพบได้มากขึ้นในคนที่ผิวแห้ง และ ผู้หญิงที่หมดประจำเดือนแล้ว⁷

ความเสื่อมของใบหน้าตามกายวิภาคที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติที่ได้อธิบายข้างต้น ร่วมกับแรงโน้มถ่วง ทำให้เกิดการไหลเคลื่อนตัวของชั้นต่างๆ ส่งผลให้เกิดการหย่อนคล้อยของแก้ม ต่อเนื่องมาแนวกรอบหน้า และเนื้อส่วนเกินใต้คาง

การเกิดริ้วรอยก่อนวัย เกิดจากสาเหตุหลัก 3 ประการด้วยกัน

1. แสงแดด ในชีวิตประจำวันแต่ละวัน สิ่งที่แทบจะหลีกเลี่ยงไม่ได้เลย คือ แสงแดด และ ความร้อน ตั้งแต่การเดินทาง การนั่งทำงานใกล้หน้าต่าง การเดินทางกลางแจ้งระหว่างออกไปรับประทานอาหารนอกอาคาร การออกกำลังกายนอกอาคารทุกประเภททำให้ได้รับรังสีอัลตราไวโอเล็ต หรือ รังสี UV จากแสงแดด⁸
   รวมไปถึงการทำงานอยู่หน้าเตาไฟที่มีความร้อน หรือ ทำงานในสถานที่ที่มีไฟสว่างกำลังสูง เช่น กองถ่ายทำภาพยนตร์ รายการโทรทัศน์ หรือ สนามกีฬา จะได้รับรังสีอินฟราเรด (Infrared) เพิ่มมากขึ้นด้วย 4 โดย รังสี UV และ Infrared จะทำลายในส่วนของผิวหนัง ตั้งแต่ระดับ DNA ของเซลล์ ทำลายคอลลาเจน และ อีลาสติน ส่งผลให้ความยืดหยุ่นของผิวหนังเสียหาย รวมถึงเกิดการทำลายผิวชั้นบน อาจมีอาการแสบร้อน ผิวหนังแห้งลอกเป็นขุย และมีการสร้างเม็ดสีส่วนเกิน ทำให้เกิดกระฝ้า สีผิวไม่สม่ำเสมอ⁴
2. การสูบบุหรี่ เป็นอีกสาเหตุหนึ่ง ที่ทำให้เกิดการทำลายของคอลลาเจน และ อีลาสติน รวมทั้งยับยั้งการสร้างคอลลาเจนใหม่ ส่งผลให้เกิดริ้วรอยได้ง่ายขึ้น โดยเฉพาะรอบๆริมฝีปาก⁸
3. อาหาร การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อสุขภาพ เช่น ผักและผลไม้ โดยเฉพาะกลุ่มที่มี วิตามิน C, E จะทำหน้าที่เป็นสารต้านอนุมูลอิสระ (Antioxidant) ช่วยลดภาวะการอักเสบของเซลล์ นอกจากนี้ การออกกำลังกายสม่ำเสมอ และ การพักผ่อนอย่างเพียงพอ มีส่วนช่วยชะลอความเสื่อมตามวัยได้อีกด้วย⁹

ปัญหาความเสื่อมของโครงสร้างต่างๆบนใบหน้า ส่งผลให้เกิดริ้วรอย ร่องลึก และ การหย่อนคล้อย เริ่มตั้งแต่รอยย่นบริเวณหน้าผาก ระหว่างคิ้ว หางตา, การต่ำลงของแนวคิ้ว และ เปลือกตาบน, การมีขมับตอบ ลูกแก้มทรุด เกิดร่องใต้ตา ร่องแก้ม, การตอบของแก้มด้านข้าง เกิดการหย่อนคล้อยบริเวณแนวขากรรไกรและข้างมุมปาก จนเกิดร่องข้างมุมปาก(ร่องน้ำหมาก), ริมฝีปากบางลง และ ริ้วรอยรอบๆริมฝีปาก รวมถึงคางที่สั้นลง เกิดการหย่อนคล้อยและเนื้อส่วนเกินใต้คาง สุดท้ายคือ บริเวณคอ มีผิวหนังหย่อนคล้อย เกิดริ้วรอย และเส้นของกล้ามเนื้อต้นคอชัดเจนมากขึ้น¹

การวิเคราะห์ปัญหาและวางแผนแนวทางของการรักษา จำเป็นที่ต้องอาศัยความรู้และความชำนาญของแพทย์ เพราะการรักษาในบางบริเวณ อาจต้องใช้หลายวิธีการรักษาร่วมกัน

ปัญหาที่คนส่วนใหญ่กังวลใจและต้องการแก้ไข คือ ริ้วรอยย่นของใบหน้าครึ่งด้านบน (หน้าผาก ระหว่างคิ้ว และ หางตา) ซึ่งเกิดจากการทำงานของกล้ามเนื้อที่ดึงให้ผิวหนัง หดตัวเข้าหากันจนเกิดรอยพับ ถ้ารอยย่นนั้นเกิดขณะที่มีการทำงานของกล้ามเนื้อ เช่น การแสดงสีหน้า มีการเลิกหน้าผากขึ้น การขมวดคิ้ว หรือ การยิ้ม ก็จะเรียกว่า “Dynamic Lines” แต่ถ้าเห็นรอยพับย่นของผิวหนัง ในขณะที่อยู่เฉยๆ โดยไม่มีการขยับของกล้ามเนื้อ ก็จะเรียกว่า “Static Lines”

ริ้วรอยย่นของผิวหนังที่เกิดจากการทำงานของกล้ามเนื้อบริเวณครึ่งหน้าบน สามารถรักษาเพื่อลดริ้วรอยได้ ด้วยการใช้ยาที่เป็นสารสกัด Botulinum Toxin type A ซึ่งจะทำหน้าที่คลายการทำงานของกล้ามเนื้อ ทำให้ลดแรงหดตัวของผิวหนัง ส่งผลให้ผิวหนังบริเวณนั้นดูเรียบเนียนขึ้น โดยการรักษานี้จะได้ผลดีในกลุ่มที่เป็น Dynamic Lines มากกว่า Static Lines

ดังนั้นจึงแนะนำการดูแลป้องกันริ้วรอย โดยการรักษาตั้งแต่เนิ่นๆ ก่อนที่จะเป็นริ้วรอยถาวร